די געגנט דינקיטאַון געפֿינט זיך אין דער שטאָט מינעאַפּאָליס לעבן דעם אוניווערסטטעט פֿון מינעסאָטאַ. דאָרט שוויבלט און גריבלט מיט סטודענטן און סטודענטקעס, מיט ברודערשאַפֿטן און שוועסטערשאַפֿטן (“פֿראַטערניטיס” און “סאָראָריטיס” בלע”ז), און מיט די פֿאַרשיידענע אָרעמע־לײַט און ליידיק־גייערס, וואָס קענען זיך ניט דערלויבן צו וווינען ערגעץ שענער. די פּראַכט פֿון דינקיטאַון איז דער אַזוי גערופֿענער “דינקידאָום”, וואָס מיט זײַן קופּאָל דערמאָנט ער אין אַ וויכטיקן רעגירונג־ אָדער געריכט־בנין, כאָטש אינעווייניק געפֿינען זיך בלויז ביליקע עס־ און טרינקפּלעצער.

אין דינקיטאַון האָב איך געוווינט אַן ערך זעקס וואָכן, אויפֿן בוידעם פֿון אַן אַלט הויז, וווּ עס האָבן געוווינט נאָך דרײַ מענטשן אין באַזונדערע צימערן. מיר האָבן זיך געטיילט מיט איין קיך און מיט איין וואַשצימער. וויפֿל איך דערמאָן זיך, האָט מײַן צימער געקאָסט דרײַ הונדערט דאָלאַר אַ חודש דירה־געלט, וואָס אַפֿילו דעמאָלט וואָלט מען אין ניו־יאָרק ניט געקענט געפֿינען אַ מויזלאָך פֿאַר אַזאַ סומע. אונטן האָבן געוווינט די סטודענטן און סטודענטקעס, וואָס האָבן מער געהוליעט ווי שטודירט. איין מאָל, אַרויפֿגייענדיק צו מײַן צימערל, געדענק איך אויף די טרעפּ איז געשטאַנען אַ ריזיקע פֿאַס ביר, טאָמער עמעצער לײַדט נעבעך פֿון דורשט. מיט די סטודענטן האָבן אויך געהויזט עטלעכע גרויסע הילכערס, אַזוי גרויס ווי יענע פֿאַס ביר, כּדי די ערד זאָל ציטערן אונטער די פֿיס ווען זיי שפּילן מוזיק.

מײַנע שכנים אויפֿן בוידעם זײַנען אויך ניט געגאַנגען אויף די שפּיץ פֿינגער, זיי האָבן געלאָזט פֿון זיך הערן. קעגנאיבער מיר האָט געוווינט אַ מיטליעריקער אַרבעטלאָזער, וואָס בײַ אים אין צימער האָט שטענדיק געשפּילט מוזיק, כּדי צו פֿאַרטויבן דעם רעש, וואָס קומט פֿון די אַנדערע צימערן. ער איז יעדן טאָג געגאַנגען כאַפּן פֿיש אָדער שיסן אָדער עפּעס אַזוינס, און ער האָט כּסדר באַרעדט די ליבעראַלן און געלויבט די קאָנסערוואַטיוון, כאָטש בלויז די ליבעראַלע מינעסאָטאַ שטאַט־רעגירונג האָט אים אויסגעהאַלטן. לעבן מיר האָט געוווינט אַ יונגערמאַן פֿון בולגאַריע, זייער אַ וווילער, וואָס בײַ אים האָבן געוואַלגערט פֿאַרשיידענע פּאָרנאָגראַפֿישע מאַגאַזינען, געשמאַקפֿולע בילדער פֿון פֿרויען מיט אומנאַטירלעכע קאָלאָסאַלע בריסט, אַזוי גרויס ווי יענע פֿאַס ביר. אַ ביסל ווײַטער האָט געוווינט דער העלד פֿון אונדזער מעשׂה, דזשאַן דאָנעווען, אָדער ווי מע האָט אים טאַקע גערופֿן: דזשיי די.

דזשיי די איז געווען ניט צו הויך, אָבער קרעפֿטיק, שטאַרק,  געזונט ווי אַ גוי, מיט געדיכטע וואָנצעס און קרײַזלדיקע בלאָנד־ברוינע האָר. שוין ניט קיין יונגער, האָט ער אַמאָל געדינט אין דער אַרמיי און איצט געאַרבעט ווי אַ בוי-אַרבעטער. זײַן אמתע לײַדנשאַפֿט איז אָבער געווען פֿאַר זינגען און שפּילן ראַק־מוזיק און, אפֿשר נאָך שטאַרקער, פֿאַר משקה. יעדן אָוונט, ווען ער האָט ניט געדאַרפֿט אין דער פֿרי גיין אַרבעטן, פֿלעג ער זיך געהעריק אָנשיכּורן, און ניט בלויז טרינקען, נאָר אויך שרײַען און געוואַלדעווען, געבן אַ זעץ אין דער טיר, זינגען צוזאַמען מיט אונדזער שכן פֿון בולגאַריע, ביז שפּעט, שפּעט אין דער נאַכט. איין מאָל האָבן די צוויי זיך צעקריגט, ווײַל דער בולגאַריער האָט געהאַט אויפֿגעגעסן אַ קעסטל מאָראָזשענע, וואָס דזשיי די האָט געהאַט צוגעזאָגט געבן זײַן חבֿרטע — דאָס האָט אים געקאָסט אַ נאַכט פֿון ליבע. אָבער געוויינטלעך איז ער געווען גוט אויפֿגעלייגט און אויסגעקומען מיט אַלעמען, ווײַל זיי האָבן סײַ ווי אַלע געהאַט מורא פֿאַר אים.

מיט מיר, אָבער, איז די באַציִונג געווען אַ ביסל אָנגעשטרענגט. כאָטש זײַן טאַטע איז אַליין געווען אַ ייִד, איז דזשיי די געווען, ניט פֿאַר קיין ייִדן געדאַכט, אַ שטיקל ראַסיסט און אַנטיסעמיט. אים איז עפּעס ניט געפֿעלן דאָס וואָס איך פֿאַרנעם זיך מיט די אַלטע גערמאַנישע שפּראַכן, דאָס האָט עפּעס ניט געפּאַסט. נאָך ערגער, האָב איך זיך באַקלאָגט וועגן אים צום בעל־הבית, ווײַל בײַ נאַכט האָב איך ניט געקענט שלאָפֿן צוליב זײַנע געשרייען און געפּילדער. דערפֿאַר האָט ער בײַ נאַכט, שוין גוט פֿאַרשנאָשקעט, מיר געקלאַפּט אויף דער טיר און געשריגן.

זוכנדיק אַ רויִק אָרט, בין איך עטלעכע נעכט געשלאָפֿן ניט אין דער היים, נאָר אין דער ביבליאָטעק פֿון מײַן אָפּטייל אין אוניווערסיטעט. דאָרט איז געווען אַ באַקוועמע סאָפֿע, נאָר איין צרה — דער בנין איז ניט געווען געהייצט בײַ נאַכט, וואָס אין קאַלטן מינעסאָטאַ קען דאָס זײַן געפֿערלעך. דערצו איז דער רייניקונג־פּערסאָנאַל געקומען אַרבעטן זייער שפּעט און זיי האָבן אויך געמאַכט אַ גרויסן טומל מיט זייערע מאַכערײַקעס און שטויבמאַשינען. נו, דערפֿאַר שלאָפֿט מען געוויינטלעך ניט אין דער אָפּטייל־ביבליאָטעק.

צום גליק האָט דער בעל־הבית מיר אין גיכן אָפּגעגעבן מײַן זיכערהייט־אײַנצאָל, מבֿטל געווען דעם וווינקאָנטראַקט, און איך האָב געקענט גיין זוכן אַ צווייטע דירה. זי איז אויך ניט געווען קיין פּאַלאַץ, אָבער קיין צווייטער דזשיי די איז דאָרט ניט געווען, און קיין צווייטן האָב איך ניט באַגעגנט ביזן הײַנטיקן טאָג.

אין דרויסן אויף דער גאַס איז געווען אַ גוואַלדיקער רעש פֿון אַ קאָנוווי משׂא־אויטאָס, טאַנקען און סאָלדאַטן, וואָס זײַנען געפֿאָרן צו דער נאָענטער מיליטערישער הויפּטקוואַרטיר. אָבער צוליב די דיקע ווענט און די פֿעסט פֿאַרריגלטע פֿענצטער האָט מען אינעווייניק דעם רעש קוים געהערט. אָסאַמאַ איז געשלאָפֿן רויִק אין זײַן בעט, מיטן קאָפּ אײַנגעגראָבן אין אַ גרויסן, פּוכיקן קישן. ער וואָלט אַזוי געבליבן ליגן נאָך עטלעכע שעה, ווען נישט דער ריח פֿון שטאַרקער קאַווע, וואָס האָט אים געקיצלט אין די נאָזלעכער. מרס. בין לאַדען איז שוין געווען אונטן, געשטעלט דעם טשײַניק און צוגעגרייט אַ געזונטן פֿרישטיק פֿאַר די בני־בית.

“אָסאַמאַ! שטיי שוין אויף!” האָט זי געשריִען. “כאַלעד דאַרף גיין אײַנקויפֿן, דאַרפֿסטו אים זאָגן וואָס ער זאָל ברענגען פֿון מאַרק”.

“אוי, נאַדזשוואַ, ס׳איז פֿרײַטיק…” האָט ער שטיל געמורמלט. “דער איינציקער פֿרײַער טאָג…”

אין עסצימער איז די גאַנצע משפּחה שוין געזעסן בײַם טיש. נאַדזשוואַ האָט דערלאַנגט כאַלעדן די ערשטע פּרעזשעניצע, ווײַל ער האָט געדאַרפֿט אַנטלויפֿן.

“עס, עס, ייִנגעלע מײַנס!” האָט זי אַ ביסל אָפּגעלאַכט פֿון אים. כאַלעד איז שוין געווען אַ חתן־בחור פֿון עטלעכע און צוואַנציק און ס’האָט אים פֿאַרדראָסן, ווען מע האָט אים אַזוי גערופֿן.

ווען אָסאַמאַ איז אַרײַנגעקומען, האָבן די קינדער און קרובֿים פֿאַר אים געמאַכט פּלאַץ און געקוקט אויף אים, געוואַרט צו הערן עפּעס אַ וויכטיק וואָרט. ספּעציעל אין אַ טאָג ווי הײַנט, ווען דער טאַטע האָט אַזאַ הייליקן שמייכל אויף די ליפּן.

“געלויבט צו גאָט!” האָט אָסאַמאַ אויסגערופֿן און אויפֿגעהויבן די הענט. נאָך אַ זופּ קאַווע האָט ער ווײַטער גערעדט: “אַזאַ געשמאַקע קאַווע, פֿון וואַנען קומט עס צו אונדז, נאַדזשוואַ?”

“ס׳איז אַ נײַער סאָרט, ס׳הייסט ‘סטאַרבאַקס'”.

“אַ מחיה!” אָסאַמאַ האָט אויסגעטרונקען דאָס ערשטע טעפּל און זיך אָנגעגאָסן אַ צווייטס.

אין קיך און אין עסצימער איז די לופֿט שוין געוואָרן הייס. דער לײַבוועכטער, אַכמעד, וואָס איז געזעסן מיט אַ מאַשינביקס בײַ דער טיר, איז אויפֿגעשטאַנען און האָט אויפֿגעעפֿנט אַ פֿענצטער. מיט דער פֿרישער לופֿט איז גלײַך אַרײַנגעקומען דער רעש פֿון דרויסן.

“עפּעס טוט זיך דאָ”, האָט אַכמעד געזאָגט צו זיך.

“פֿאַרמאַך דאָס פֿענצטער, אַכמעד” האָט נאַדזשוואַ געזאָגט. “איך הער נישט וואָס אָסאַמאַ דערציילט”.

אַכמעד איז ווידער צוגעגאַנגען צום פֿענצטער.

“וואַרט!” האָט אָסאַמאַ זיך אָנגערופֿן און אַרויפֿגעקוקט צו דער סטעליע. “איך הער עפּעס”.

אַלע אין צימער זײַנען מיט אַ מאָל אַנטשוויגן געוואָרן, געקוקט אויף דער סטעליע, אויף אָסאַמאַ, איינער אויפֿן צווייטן. פֿון דאָרט, פֿון אויבן האָט זיך קוים געהערט אַ מין זשום.

“אַ העליקאָפּטער?” האָט אַכמעד זיך געחידושט.

“צוויי העליקאָפּטערס”, האָט אָסאַמאַ פֿאַרפּינקטלעכט.

די משפּחה איז געבליבן זיצן, פֿאַרטײַעט דעם אָטעם, און דאָס זשומען איז געוואָרן אַלץ העכער און נעענטער. יעדער האָט געמאַכט אַ שטילע תּפֿילה נאָר מיט די אויגן, קיין קלאַנג איז ניט אַרויס.

אָבער אַזוי גיך ווי דאָס זשומען איז העכער געוואָרן, איז ער דערנאָך אויך געוואָרן שטילער.

“די העליקאָפּטערס פֿליִען צו דער הויפּטקוואַרטיר”, האָט אַכמעד דערקלערט, אַרויסקוקנדיק פֿון פֿענצטער, — “פּאַקיסטאַנער העליקאָפּטערס. מיליטערישע”.

די גאַנצע משפּחה האָט אָפּגעאָטעמט.

“ברוך השם, אַבי אונדזערע”, האָט נאַדזשוואַ געלאַכט.

אָסאַמאַ האָט אויך געלאַכט און געגעבן אַ קלאַפּ אין טיש. “ס׳איז דאָ אַ באַשעפֿער אויף דער וועלט!”

און כאַלעד איז אַרויסגעגאַנגען מיט אַ פּרטימדיקער רשימה פֿון זאַכן, וואָס ער האָט געדאַרפֿט קויפֿן אין מאַרק — אַרײַנגערעכנט נאָך אַ פּעקל “סטאַרבאַקס”.

צוליב דעם אויסנאַם־צושטאַנד איז די אונטערבאַן ניט געפֿאָרן איבער דער מאַרסי־עוועניו־סטאַנציע. דער פֿאַרקער אויף בראָדוויי, די הויפּטגאַס וואָס געפֿינט זיך אונטער די באַנרעלסן, האָט זיך אין גאַנצן אָפּגעשטעלט. די ווייניק מענטשן אין די קרעמלעך און קיאָסקן האָבן געשפּירט די מאָדנע שטילקייט, געשמעקט די סכּנה אין דער קאַלטער לופֿט.

די ערשטע קלאַנגען האָבן זיך געהערט פֿון צפֿון, פֿון וואַנען די ערשטע באַנדעס אַרטיסטן און כוליגאַנעס זײַנען געקומען נעמען שליסל־פּאָזיציעס הינטער די גרויסע אויטאָס און די ריזיקע זײַלן, וואָס טראָגן די באַנרעלסן. “פּאָנק־ראַק”־מוזיק האָט געשפּילט פֿון די אָפֿענע פֿענצטערס אויף דער צפון-זײַט און מע האָט אויסגעשריגן, געבראָכן פֿענצטער אָדער געשאָסן אין דער לופֿטן, כּדי זיך צוצוגעבן מוט. צו ביסלעך זײַנען געקומען נאָך באַנדעס, נאָך און נאָך יונגע מענער און פֿרויען, מיט צעריסענע קליידער, געפֿאַרבטע האָר אָדער געגאָלטע קעפּ, ווילדע פֿריזורן, רינגלעך אין דער נאָז און אַרום די ליפּן. זיי האָבן געהאַלטן אין די הענט מעסערס, שטעקנס, פּיסטוילן, אָפּגעבראָכענע בירפֿלעשלעך. די פֿרויען האָבן געלאַכט און געכיכעט, די מענער — געזוכט מיט די אויגן סימנים פֿון שׂונא.

אַזוי זײַנען פֿאַרגאַנגען עטלעכע מינוט, בעת וועלכע די קרעמערלעך האָבן פֿאַרהאַקט די טירן און זיך באַהאַלטן אין קעלער. די רעדל־פֿירערס האָבן שוין אָנגעהויבן זיך פֿילן אַנטוישט, וואָס דער שׂונא באַווײַזט זיך ניט, ווען די ערשטע שטיינדלעך זײַנען געפֿאַלן. צו ערשט אַ פּאָר שטיינדלעך, וואָס האָבן פֿאַרפֿעלט דעם ציל און זײַנען אָפּגעשפּרונגען פֿון דער ערד, אָבער דערנאָך הונדערטער, טויזנטער, וואָס זײַנען אַראָפּגעפֿלויגן פֿון די דעכער פֿון די בנינים אויף דער דרום־זײַט. ווער עס האָט אַרויפֿגעקוקט און ניט גלײַך פֿאַרלוירן אַן אויג האָט דערבליקט די קעפּ און הענט פֿון הונדערטער חסידישע ייִנגלעך, וואָס וואַרפֿן מיט שטיינער, מיט פֿלעשלעך, מיטן גאַנצן מיסט, וואָס זיי האָבן דאָרט אויבן צונויפֿגעקליבן, כּדי צו דינען ווי אַמוניציע. די אַרטיסטן האָבן זיך צוריקגעצויגן צו מער זיכערע פּאָזיציעס, אַרויפֿגעהויבן הילצערנע ברעטער איבער די קעפּ און געוואַרט, ביז די באָמבאַרדירונג וועט זיך אויסשעפּן. זיי האָבן אויך געשאָסן פֿון דער צפֿון־זײַט פֿון די אייגענע פֿענצטערס און דעכער. עטלעכע פֿאַרוווּנדיקטע זײַנען פֿאַרבליבן אין מיטן גאַס, ניט געקענט קריכן אויף צוריק, געבעטן הילף, נאָר קיינער האָט זיי ניט געהערט.

מיט אַ מאָל האָט די טיר פֿון אַ גרויסער מצה־בעקערײַ אויף דער דרום־זײַט זיך אויפֿגעפּראַלט און אַ משׂה־אויטאָ איז אַרויס אין מיטן גאַס, אַרײַנגעפֿאָרן אין דער ריי אַרטיסטן און זי געשפּאָלטן אין צוויי. בשעת די צעווילדעוועטע באַנדעס האָבן אַרײַנגעשאָסן אין משׂא־אויטאָ פֿון ביידע זײַטן, אַרויפֿגעקלעטערט, געשטאָכן  מיט שטאָלענע שפּיזן אין די זײַטן און פֿון אויבן, האָט זיך געהערט אַ געשריי. פֿון דיוויזשן־עוועניו האָט זיך אַרויסגעלאָזט אַ מאַסע חסידים, גרויסע, באַלײַבטע, לויפֿנדיק מיטן פֿולן אימפּעט. אין די הענט האָבן זיי געהאַלטן שטעקנס, ביקסן, די מעטאַלענע דעקלעך פֿון מיסטקעסטלעך. די שוואַרצע קאַפּאָטעס האָבן געפֿלאַטערט אין ווינט און די ערד האָט געציטערט אונטער זייערע פֿיס ווי פֿון אַ סטאַדע פֿאַרווילדעטע בופֿלאָקסן. פֿון פֿאָרנט האָט געברומט אַ ריזיקער חסיד מיט אַ לאַנגער, געלער באָרד, וואָס האָט געהויבן מיט ביידע הענט אַ גרויסן האַק. הינטער אים איז געגאַנגען אַ צווייטער, אַ ביסל קלענער אָבער נאָך ברייטער, מיט אַ שוואַרצער באָרד, וואָס האָט מיט איין האַנט געשוווּנגען אַ דיקע אײַזערנע קייט און און אין דער צווייטער געהאַלטן אַ שעכטמעסער.

דאָס געווער האָט געקנאַלט און גערויכט אויף ביידע זײַטן בשעת די צוויי מאַסן זײַנען זיך צוזאַמען געשטויסן. ווי אַ כוואַליע האָבן די חסידים געשטורעמט איבער די אויטאָס און פֿאַרטיידיקונג־פּאָזיציעס פֿון די אַרטיסטן, אַרײַנגעהאַקט אין קעפּ און אָרעמס, זיי צעטראָטן און צעקוועטשט מיט די שווערע שוואַרצע שטיוול. דער געלער מיטן גרויסן האַק האָט געשניטן אין צוויי עטלעכע שׂונאים מיט אַ מאָל, באַשפּריצט די ווענט און די שטיינערנע זײַלן מיט בלוט.

די אַרטיסטן זײַנען אָבער געווען מער, זיי זײַנען געקומען פֿון אומעטום, געשאָסן פֿון די פֿענצטערס, אַראָפּגעשפּרונגען פֿון די פֿײַער־לייטערס. אין זייער אָנגעשיכּורטן און נאַרקאָטיזירטן מצבֿ האָבן די פֿאַרוווּנדיקטע גאָר ניט געפֿילט, אַז עס פֿעלט זיי אַ האַנט אָדער אַ פֿוס, און זיי האָבן ווײַטער געקעמפֿט. דערצו האָבן די אַרטיסטן געהאַט אַ ספּעציעלן וואָפֿן קעגן חסידים. מיט אַ ווילדער בילערײַ זײַנען פֿון די הינטערגעסלעך אַרויסגעלאָפֿן גרויסע בייזע הינט, וואָס די לאַנגע רײַסציין זייערע האָבן געטריפֿט מיט סלינע און אָט באַלד — מיט בלוט. די הינט האָבן צעריסן די קאַפּאָטעס, זיך אײַנגעביסן אין די פֿיס און אין האַלדז.

די חסידישע רייען האָבן גענומען זיך וואַקלען. “שמע ישׂראל” האָבן אויסגערופֿן די פֿאַרוווּנדיקטע, וואָס זײַנען אַראָפּגעפֿאַלן אונטער דער שווערער, הינטישער משׂא. דעמאָלט האָבן די אַרטיסטן אַרײַנגעשטאָכן מיט מעסערס און צעבראָכן גלאָז. אַפֿילו דער געלער און דער שוואַרצער, שטייענדיק מיטן רוקן איינער צום צווייטן, האָבן געקעמפֿט מיט די לעצטע כּוחות. דאָס שעכטמעסער איז געווען צעבויגן און אײַנגעקנייטשט, די אָרעמס זײַנען געוואָרן צו מיד אויפֿצוהייבן דעם גרויסן האַק. דער קאַלטער ווינט האָט געקילט זייערע נאַקנס און דעם שווייס, וואָס איז גערונען און זיך אויסגעמישט מיט זייער בלוט.

כּמעט אַרומגערינגלט, האָבן די חסידים זיך דאָך ניט אונטערגעגעבן. פֿון די דעכער אויבן האָט זיך געהערט ווי די ייִנגלעך זינגען אַ האַרציקן ניגון — דעם אַלטן רבינס ניגון, וואָס די חסידים זינגען יעדע וואָך בײַם טיש. וויפֿל פֿײַער און נשמה ס׳איז געלעגן אין דעם ניגון, האָבן די קעמפֿערס אויך אָנגעהויבן זינגען. די אַרטיסטן האָבן ניט געוווּסט וואָס טוט זיך, דאָס זינגען איז געוואָרן העכער, ביז עס האָט זיך פֿאַרמאָסטן מיט דער ראַק־מוזיק, וואָס האָט נאָך אַלץ געדונערט פֿון די פֿענצטערס. דאָס פֿײַער איז די חסידים אַרײַן אין די אָדערן, די מוסקלען האָבן זיך געצויגן און געשטרעקט אונטער די צעריסענע קאַפּאָטעס. מיט די נאַקעטע הענט האָבן זיי געשלאָגן די הינט קעגן די ווענט, צעקוועטשט די קעפּ פֿון די שׂונאים און זיי דורכגעשפּיזט אויף זייערע אייגענע מעסערס. דאָס זינגען האָט די אַרטיסטן אַזוי דערשראָקן, אַז עטלעכע האָבן אַראָפּגעלאָזט די וואָפֿנס און זײַנען אַנטלאָפֿן. יעדער וואָס איז אַוועק האָט אײַנגעגעבן די חסידים מער כּוח און זיי האָבן צעהאַקט און צעקלאַפּט מיט גרויס התלהבֿות. ניט לאַנג און די גאַנצע גאַס איז געווען ליידיק פֿון אַרטיסטן, אַחוץ מתים און אַזעלכע וואָס האָבן זיך ניט געקענט רירן פֿון אָרט. די חסידים האָבן געוווּנען.

***

יענעם אָוונט איז אַ גרויסער עולם געקומען דאַוונען מעריבֿ אינעם אַלטן רבינס קלויז אויף ראַדני־סטריט. מע האָט געוואַרט צו הערן פֿון רבין עפּעס וועגן דעם הײַנטיקן נצחון, וואָס האָט דערפֿרייט די פֿרומע קרײַזן איבער גאַנץ ניו־יאָרק. אָבער דער רבי איז ניט אַרויס פֿון שטוב און האָט געדאַוונט ביחידות. מע האָט געזאָגט, אַז ער האָט גרויס עגמת־נפֿש איבער די ייִדישע קינדער, וואָס זײַנען נעבעך פֿאַרוווּנדיקט און געהרגעט געוואָרן פֿון די רוצחים די אַרטיסטן. “די שלאַכט האָט מען געוווּנען”, האָט ער געזאָגט, “אָבער די מלחמה האָט זיך בלויז אָנגעהויבן”.